“Een enorme schok. Ik werd gebeld door de apotheker die ik had waargenomen. Het gesprek ging eerst over ditjes en datjes. Ik verwachtte ook helemaal geen issues, had een goed gevoel bij de waarneming. Ik had zelfs nog enkele recepten onderschept die niet in orde waren. Maar ineens kreeg ik te horen dat er een fout was gemaakt met een recept, waar mijn paraaf op stond. En de patiënt was overleden.

Dat hakt erin. Ik dacht onmiddellijk: dit is het einde van mijn loopbaan. Ik had wel vaker meegemaakt dat er dingen niet helemaal goed gingen. Maar nooit met ernstige afloop. Of we hadden het op tijd kunnen rechtzetten. Toen ik dit hoorde zakte de grond onder mijn voeten vandaan.

Belletje rinkelen
Op mijn verzoek mailde de apotheker mij alle documenten. Je hoopt stiekem toch dat er een logische verklaring is, dat het toch niet jouw schuld is. Maar er stond inderdaad een stopdatum op het recept. Die had ik gemist. Terwijl ik had kunnen weten dat amiodaron een opbouwdosering kent. Er had op z’n minst een belletje bij me moeten gaan rinkelen. En ja, het recept was niet ondertekend door een arts en dus eigenlijk niet eens geldig.

Natuurlijk probeerde ik te begrijpen waarom ik dit had gemist. Terug redenerend speelden allerlei factoren een rol. Het was die dag heel druk. Naast mijn eigen apotheek was ik die dag twee keer naar de waarneempost gereden, anderhalf uur verderop. Ik moest die dag in totaal zo’n 750 receptregels controleren. Daar kwam bij dat de toedienlijst van het betreffende verpleeghuis er heel anders uitzag dan ik gewend was. Later heb ik ze nog wel eens aan mijn eigen assistenten laten zien. Die moesten ook twee keer kijken voordat ze zagen waar de stopdatum stond. Het ontbreken van de paraaf van de arts heb ik helemaal niet opgemerkt. Waarschijnlijk ging ik ervan uit dat de assistent daar wel op gelet zou hebben. Anders had ze de medicatie toch niet klaargemaakt?

Zwaard van Damocles
Maar aan het einde ben ik natuurlijk verantwoordelijk voor de medicatieverstrekking. En dat blijft door je hoofd spoken, als een zwaard van Damocles. Ik moest natuurlijk een melding maken bij de Inspectie. Er gaan vervolgens weken overheen voordat je daar dan iets van hoort. Ondertussen wist ik niet wat de familie ging doen. Zouden ze mij aanklagen?

Een van de huisartsen in het gezondheidscentrum waar ik werk probeerde mij gerust te stellen. Het zou vast niet zo’n vaart lopen. Er waren toch ook andere zorgverleners bij betrokken? Ik was niet de enige schakel in de keten die had gefaald. Daar had ik wel steun aan. Maar ondertussen ging ik toch uit van het ergste: dat ik mijn beroep niet meer mocht uitoefenen.

‘Ik was pas echt opgelucht toen duidelijk werd dat de verkeerde dosis amiodaron waarschijnlijk niet de doodsoorzaak is geweest’

Uiteindelijk is het voor mij goed afgelopen. De familie heeft geen actie ondernomen. Het ging om een terminale patiënt en voor hen was de laatste fase eigenlijk heel goed verlopen. Zij hadden niets gemerkt van de overdosering en wilden er geen zaak van maken. De Inspectie vroeg het verpleeghuis een analyse te maken en toonde zich later tevreden met de maatregelen die daarin stonden om het ketenproces te verbeteren. Dat was een grote opluchting. Maar de belangrijke wending voor mij persoonlijk kwam tijdens het

met alle betrokken zorgverleners, toen uit het farmacologisch onderzoek duidelijk werd dat de serumconcentratie van amiodaron niet te hoog was geweest. En dat het dus aannemelijker is dat de patiënt aan haar ziekte is overleden, en niet door de verkeerde dosis amiodaron die ik haar had gegeven.

Strenger voor mezelf
We zijn nu een half jaar verder. Gelukkig ben ik niet angstig geworden om mijn werk te te doen. Ik ben wel strenger voor mezelf geworden. Een recept zonder handtekening van de arts keur ik hoe dan ook af. En als ik een vreemde lijst voor mij krijg, ben ik extra alert. Toedienlijsten accepteer ik in principe niet als recept; je kunt er niet van op aan dat die compleet en actueel zijn. Baxtermutaties en continueringrecepten met een onderhoudsdosering kijk ik extra goed na.

Ook met waarnemen ben ik terughoudender geworden. Ik deed dat vroeger veel en graag. Soms deed ik drie waarnemingen tegelijk, vaak uit loyaliteit met mijn werkgever. Maar de werkdruk is soms te hoog. Zeker in de regio waar ik werk, waar je vaak lange afstanden moet afleggen. Ik ben dat meer als een risico gaan zien. Ook voor mezelf. Want als er iets misgaat, sta je er uiteindelijk toch alleen voor en ben je tuchtrechtelijk aansprakelijk. Ik heb ook gemerkt dat er heel snel met vingers wordt gewezen en veronderstellingen worden gedaan. Ik voelde me een zondebok, terwijl het verhaal een stuk genuanceerder lag.”

Dit interview verscheen ook in het Pharmaceutisch Weekblad van 24 april 2015

Ze zoekt wat verstrooid naar een stukje papier in haar tas. “Ik schrijf altijd dingen op tijdens gesprekken, dat is iets dwangmatigs. Mijn huis ligt vol beschreven papiertjes.” Toch is dat niet zomaar een gekke tik van Brinkgreve. Die verzameling notities leiden namelijk uiteindelijk altijd tot een boek of een essay. Zo is haar laatste boek met de titel ‘Vertel!’ ook ontstaan. Uit losse verhaaltjes, leesaantekeningen in boeken en alledaagse notities bij haar moeder in het revalidatiehuis.

Tijdgeest
Christien Brinkgreve heeft altijd een goed gevoel voor de tijdgeest gehad. Zo deed ze in het begin van haar carrière – ze was toen 26 jaar oud – onderzoek naar de rubriek

en vestigde direct haar naam als de socioloog die met twee benen in de samenleving staat. “Die rubriek bestond uit allemaal kleine verhaaltjes van gewone vrouwen die samen een groot verhaal vertellen over de verschuivingen in de moraal in Nederland. Het is een exemplarische studie geworden: op grond van verhalen en problemen van mensen en een vergelijking in de tijd kun je veranderingen in het tijdsgewricht beschrijven. Dat was nog niet eerder zo gedaan.”

Toch moet u, 36 jaar na Margriet weet raad, nog pleiten voor het verhaal als waardevol wetenschappelijk instrument?
“Curieus toch? Verhalen en storytelling nemen juist een vlucht in de samenleving maar in de wetenschap is het omgekeerde gebeurd. Als bron zijn ze vrijwel uit de wetenschap verdreven. De ‘harde’ wetenschap van maat, getal en statistieken staat nu eenmaal hoger aangeschreven. Dat heeft ook te maken met de strijd om positie en erkenning van de sociale wetenschappen. We willen allemaal een plekje in de academische hemel waar NWO de gelden beheert en verdeelt. Kwantitatief, meetbaar en efficiënt zijn de woorden die daarbij passen.”

Daar nu veel kritiek op.
“Ja, er is hoop. Er is nu een golf van kritiek op het efficiencydenken op de universiteiten. Studenten en medewerkers zeggen letterlijk: ‘Er wordt niet naar ons verhaal geluisterd.’ Goed luisteren is juist de kern van wetenschapsbeoefening, lijkt me.”

Hoe is er op uw boek gereageerd?
“Buiten de universiteit heel goed. Binnen mijn vak vinden collega’s het ‘leuk’ en ‘interessant’ maar wordt het toch meer gezien als uit de hand gelopen essayistiek. Dat lot deel ik met iemand als Herman Pleij, die buiten de muren van de wetenschap ook veel media-aandacht krijgt. Mijn afscheid van de universitaire wereld voelde overigens wel als een eerherstel. Na mijn afscheidsrede hoorde ik vooral hoe jammer het is dat mijn soort van wetenschap, met individuele verhalen en een goede intuïtie voor de tijdgeest, aan het verdwijnen is. Ik was als een kind zo blij met deze reacties. Daar kan ik wel weer aan afmeten hoe dwars me dat gezeten heeft.”

[ref]

In haar boek Vertel! Over de kracht van verhalen laat Christien Brinkgreve zien hoe verhalen kunnen verbinden en richting kunnen geven in een tijd waarin oude ideologieën niet meer werken en er grote behoefte bestaat aan visies waarin mensen kunnen geloven. Ze maakt onderscheid tussen de ervaringsverhalen van individuen en de collectieve verhalen van organisaties, werkomgevingen en maatschappij waarvan mensen met hun persoonlijke beleving deel van uitmaken. Ze benadrukt in haar boek het belang van het kunnen vertellen van eigen verhalen. Dat werkt bezielend, helend en vooral bindend, betoogt ze. Mensen maken verhalen, verhalen maken mensen.
Christien Brinkgreve
Vertel! Over de kracht van verhalen
Paperback 192 blz.
€18,99[/ref]

Verhalen, schrijft u, hebben een bezielende kracht. Vertel.
“Die bezielende en bindende kracht van verhalen moet je niet onderschatten. Neem nu het initiatief van medisch antropologe Anne Mei Thé in de langdurige zorg. Ze is de grondlegger van de zogenaamde Dementieverhalenbank waarop verhalen verteld worden van mantelzorgers, patiënten en professionals. Die verhalen bieden oriëntatie voor alle betrokkenen en bedwingen de chaos.”

Hoe kun je die verhalen gebruiken bij het verbeteren van beleid?
“Dat is een lastige schakel. Er is natuurlijk ontzettend veel variatie in die ervaringen. Je moet in al die verhalen patronen proberen bloot te leggen die tot nieuwe inzichten kunnen leiden. Daar heb je een groep professionele luisteraars voor nodig die hun indrukken met elkaar bespreken. Dat is een vorm van intervisie. Het is een doorgaand proces dat leidt tot een gezond correctiemechanisme in een organisatie.”

Verhalen zijn een thermometer voor beleidsmakers?
“Permanente aandacht voor individuele verhalen schept een klimaat waarin mensen zich gehoord voelen. Mijn moeder van 92 is nu tijdelijk in een revalidatietehuis, voor de derde keer. Je merkt het direct dat ze, nog meer dan eerdere jaren, moeten roeien met de riemen die ze hebben. Bezuinigingen, lager opgeleide verzorgers, personeelstekort… het leidt allemaal tot haast en minder zorgvuldigheid in de zorg. ‘Die meisjes kunnen er niks aan doen hoor’, zegt mijn moeder, ‘maar ze zijn me vandaag weer vergeten.’

U bent haar levensverhaal ook gaan opschrijven.
“Mijn moeder heeft vier kinderen gekregen in vijf jaar tijd. Er was weinig geld en ze had in die jaren last van depressies. Als kind had ik altijd het gevoel: wij zijn teveel voor haar. Ik was dol op mijn vader die beeldhouwer was. Toen mijn vader overleed, zei mijn moeder: ‘Ik heb ook een verhaal.’ Ik dacht heel intuïtief: die kans moet ik pakken. Ik ben haar stukje bij beetje gaan interviewen en die brokken vormden samen een helend verhaal. Er kwamen lijnen in de brokstukken. Het boekje heeft haar en onze verhouding enorm goed gedaan. Dat is ook de kracht van een verhaal, je kunt zeggen: ‘Kijk, dit ben ik!’”

Hoe kunnen organisaties met verhalen aan de slag?
“De cultuur van een organisatie is de optelsom van de individuele verhalen van de mensen die er werken en gewerkt hebben. Samen met de geschiedenis bepalen zij het DNA van het bedrijf. Ergens werken betekent ook: het voortbouwen op een verhaal dat helder antwoord geeft op vragen. Wat is de bedoeling? Wat is mijn gedroomde bijdrage aan dat verhaal?
Organisaties moeten dus niet over de hoofden van mensen beleid bepalen. In elke branche geldt: horen en luisteren is de basis. Er zijn steeds meer leiders die erkennen dat goed leiderschap een dialoog is. Of zoals Boris Groysberg het in een artikel schreef:

U werd getrokken naar de wetenschap om de chaos te bedwingen. Is dat gelukt?
“Als 25-jarige was ik overmoedig in mijn helderheid. Naarmate ik ouder word groeit het besef hoe weinig ik weet. Ik treur daar niet om. Sterker nog: ik word ontvankelijker voor eenvoud.”